U poslednje vreme aktuelizovana je tema istorijske uloge Austrijanke Diane Budisavljević, rođene Obekser (1891–1978), supruge uglednog zagrebačkog lekara Julija Budisavljevića, koja je od sigurne smrti iz ustaških logora tokom Drugog svetskog rata izbavila najmanje 7000 srpske dece.
Objavljeno je mnogo knjiga, snimljen je film o Diani, ali knjiga „Diana Budisavljević“ istoričarke Nataše Mataušić predstavlja rezultat dvadesetogodišnjeg iscrpnog istraživanja. Sadrži fotografije Diane, njene porodice, saradnika, ali i nedavno pronađene fotografije dece iz logora i fotografije preživelih danas. U knjizi su i odlomci iz Dianinog dnevnika, kao i priče onih koje je Diana spasila. Autorkin istraživački rad je inspirisao snimanje filma „Dnevnik Diane Budisavljević“.
Pored spasavanja dece od sigurne smrti, Diana je tokom Drugog svetskog rata organizovala njihov smeštaj i vodila detaljnu kartoteku kako bi roditelji nakon rata mogli da pronađu svoju decu. Po postignutim rezultatima njen otpor je imao sva obeležja herojskog dela, koje je zaslužilo svoje mesto u pozitivnom istorijskom nasleđu. Ali desilo se upravo suprotno. Čim su na scenu stupile nove komunističke vlasti, toj heroini Drugog svetskog rata u potpunosti je onemogućen rad, oduzeta joj je kartoteka, a ona је potisnuta iz istorijskog sećanja.
„Do 2002. godine i objavljivanja ‘Dnevnika Diane Budisavljević’ koji predstavlja izuzetan povijesni dokument, pisan iz perspektive žene koja je slobodno mislila, slobodno djelovala i pružala aktivan otpor ustaškom režimu, uspjela sam uz pomoć Dianine unuke Silvije Szabo otkriti tajnu albuma koji su se godinama čuvali u depou muzeja: albuma Diane Budisavljević. To su bila moja dva polazišta za traženje mnogobrojnih pitanja koja sam sebi postavljala, a na koja moja knjiga donosi odgovore: tko je bila Diana Budisavljević, zašto su joj oduzeti kartoteka djece i albumi s fotografijama, zašto je izbrisana iz povijesnog narativa Drugoga svjetskoga rata usprkos svim njenim zaslugama i naporima koji su donijeli spas velikom broju srpske djece, tko je odgovoran za to, kakva je bila uloga nadbiskupa zagrebačkog Alojzija Stepinca…“, izjavila je za Lagunu Nataša Mataušić.
Dugogodišnji istraživački rad Nataše Mataušić, utemeljen na izvornoj arhivskoj građi, na dnevniku Diane Budisavljević i njenoj ostavštini, recentnoj literaturi i svedočenjima savremenika, izneo je na videlo mnoge dosad nepoznate činjenice, koje su ranije bile mistifikovane ili politizovane, i tako ispravio istorijsku nepravdu koja je učinjena ovoj velikoj humanitarki i heroini Drugog svetskog rata.
„Istovremeno svojom sam knjigom željela ispraviti i nepravdu koja joj je načinjena. Njena akcija ne bi postigla tako velike rezultate da nije imala veliki broj suradnika, građana Zagreba različitog socijalnog statusa. Nažalost mnogi od njih su također nepravedno zapostavljeni ili zaboravljeni. I njihove sam sudbine pokušala izvući iz zaborava i predstaviti ih široj društvenoj javnosti kao aktivne suradnike u toj najvećoj akciji spašavanja djece, ne samo u Hrvatskoj ili Jugoslaviji već u čitavoj okupiranoj Europi“, istakla je Nataša Mataušić.
Kapitalno delo o istinskoj heroini jednog tragičnog vremena, u tvrdom povezu i sa ekskluzivnim fotografijama, knjigu „Diana Budisavljević“ možete pronaći od četvrtka 13. maja u svim knjižarama Delfi, Laguninim klubovima čitalaca, onlajn knjižari delfi.rs i na sajtu laguna.rs.
PHOTO: Lucie Steinzova, Radio Slobodna Evropa
