Izložba „Jozef Bojs i Mangelos – 100 godina i umetnost danas“ povodom stogodišnjice rođenja Jozefa Bojsa, jednog od najznačajnijih umetnika svetske umetničke scene posle Drugog svetskog rata, i Dimitrija Bašičevića Mangelosa, jednog od najznačajnijih umetnika regiona i rodonačelnika konceptualne umetničke prakse kod nas, biće održana od 26. avgusta do 18. septembra u Galeriji Goethe Instituta, Umetničkom prostoru U10 i Novoj galeriji vizuelnih umetnosti NGVU u Beogradu. Pored izložbe, povodom ovog jubileja biće organizovan i prateći program s okruglim stolovima, predavanjima, projekcijama filmova i TV emisijama.
Ove godine navršava se tačno sto godina od rođenja Josefa Bojsa, autora koji je zanimljiv posebno kroz razvoj aspekata i ključnih pojmova nove umetnosti, kao što su direktna demokratija, socijalna skulptura i socijalna plastika, njegove poznate teze da je svaki čovek umetnik, koncepta prošireni pojam umetnosti, revolucija to smo mi, i niz drugih.
Na izložbi posvećenoj obeležavanju stogodišnjice rođenja Josefa Bojsa u galeriji Menjačnica Goethe Instituta biće izložene fotografije, grafike i multipli iz lične kolekcije Karla Hajnca Rumenog i Mangelosovi radovi iz kolekcije Fonda Ilija&Mangelos i privatne kolekcije iz Zagreba. Karl Hajnc Rumeni, važan kolekcionar Bojsove umetnosti, potvrdio je organizatorima da su na raspolaganju za izložbu 40 signiranih grafika i multipla, 45 signiranih plakata, 50 signiranih poštanskih dopisnica i pozivnica kao i 20 signiranih kataloga-knjiga.
Odnos umetničkog legata Bojsa i Mangelosa sa savremenom umetničkom scenom u Srbiji biće tema dela postavke u prostorijama galerije U10. Taj odnos biće propitan kroz radove odabranih savremenih umetnika Sanje Latinović, Slobodana Stošića, Nadežde Kirćanski i Luke Cvetkovića, koji će specijalno za ovu izložbu produkovati nove radove inspirisane tragom dva velika umetnika – Bojsa i Mangelosa. Na taj način će impuls o mogućim odgovorima koji je legat rada Bojsa i Mangelosa doći direktno od umetnika.
U prostorijama galerije NGVU biće izloženi neki od originalnih radova Dimitrija Bašičevića Mangelosa, neke od vrednih multipli Jozefa Bojsa, a svakodnevno će se emitovati film o Mangelosu u produkciji HRT-a pod nazivom „Jedno djelo“ autora Eveline Turković i Ane Marije Habjan.
Karl Hajnc Rumeni, kolekcionar koji za ovu izložbu pozajmljuje Bojsova dela, održaće predavanje „O kolekciji i ličnim iskustvima u odnosu sa Bojsom“. Takođe, izložbu će pratiti razgovor o umetnicima sa Biljanom Tomić i Jerkom Denegrijem u prostorijama Goethe Instituta. Promocija studije o istorijskoj avangardi pod nazivom „Crveni horizonti“ Dejana Sretenovića takođe će biti održana kao prateći program izložbe, u saradnji sa Zoranom Pantelićem, dok će u biblioteci Goethe instituta biti prikazan film o Jozefu Bojsu.
U okviru saradnje sa Goethe-Institutom u Sarajevu u Zagrebu, izložba će se nakon Beograda u nešto izmenjenom obliku prikazati i u Muzeju savremene umjetnosti u Banja Luci i u Muzeju suvremene umjetnosti u Zagrebu. Kustosi i saradnici beogradske izložbe su dr Ivana Bašičević Antić, dr Selman Trtovac, tim U10, i tim NGVU. Za vizuelni identitet plakata izložbe pobrinuo se Slavimir Stojanović Futro.
***
Pored toga što je jedan od najznačajnijih umetnika svetske umetničke scene posle Drugog svetskog rata, Bojs je ostvario značajan uticaj na umetnike iz naše sredine. Najpre su se umetnici tzv. Nove umetnosti sedamdesetih susreli sa Jozefom Bojsom u Edinburgu 1973.g., a potom je 1974.g. Bojs, prihvativši poziv Biljane Tomić, učestvovao na Aprilskim susretima u prostorijama Studentskog kulturnog centra (SKC) u Beogradu. Umetnik Zoran Popović u Edinburgu 1973.g. snima umetnički film „Jozef Bojs, dvanaestočasovno-predavanje: posvećeno Anaharsisu Klocu“ koji je prvi put u Beogradu prikazan upravo u galeriji Goethe Instituta „Menjačnica“ 2016. godine.
Susretu u Edinburgu prisustvovali su i Marina Abramović, Raša Todosijević i Gergelj Urkom koji kasnije postaju istaknuti predstavnici savremene umetničke scene ovog regiona. Spona između dve scene nastavlja da se razvija nakon ovih susreta, te su mnogobrojni umetnici iz ovog regiona studirali na Akademiji umetnosti u Dizeldorfu. Isto tako mnogi nemački umetnici su boravili i izlagali u Beogradu i Zagrebu, pa je izgrađena istorijska veza i kontinuitet u odnosu te dve sredine.
Iako se Mangelosovi radovi nalaze u kolekcijama Tate Moderna, MOMA-e i Carnegie Museuma, u našem regionu nakon 1990. godine i retrospektive u Muzeju suvremene umjetnosti u Zagrebu, ovaj umetnik nije opsežnije predstavljan u našoj sredini. Mangelos kao umetnik započinje negiranje slike i skulpture veoma rano, početkom 1940-ih godina, te tako njegovi prvi radovi („paysages de la mort“ i „paysages de la guerre“) postaju tokom njegovog širokog internacionalnog priznanja prepoznati kao izuzetno rani monohromi, a za našu su sredinu značajni kao počeci negiranja tradicionalne umetničke forme.
Poput Bojsa, Mangelos privremeno prihvata duh i ideje Fluxusa (kroz rad unutar grupe Gorgona 1959-1966.g.) koji kasnije napušta, te zahteve za novom umetnošću iskazuje kroz manifeste: najpre manuelno izrađene a nešto kasnije, tokom 1970-ih ispisane hladnim stilom konceptualne umetnosti. Kao kritičar, sada već istorijskim tekstom „Aprilske teze“ postavlja osnove te nove umetnosti u našem regionu, proglasivši akciju i proces kao osnovni sadržaj i rezultat umetnosti.
Nagrada za najboljeg mladog vizuelnog umetnika u Srbiji nosi ime Dimitrije Bašičević Mangelos i već 20 godina najbolje mlade umetnike šalje na rezidencijalni boravak u Njujork, čime se održava sećanje na njegovu podršku mladim generacijama umetnika.
