Književnik Herman Bar (Hermann Bahr) imao je pravo kada je vreme oko 1900. godine opisao kao u naslovu. Mnoga najpoznatija remek dela iz oblasti slikarstva, arhitekture i dizajna koja danas u celom svetu asociraju na Beč, nastala su u to vreme: „Poljubac“ Gustava Klimta, „Vali Nojcil“ Egona Šilea, zgrada Poštanske štedionice Ota Vagnera i nacrti Kolomana Mozera za Bečku slikarsku radionicu.
Zahvaljujući ovoj četvorici protagonista kraj 19. i početak 20. veka su za Beč i Austriju u umetničkom pogledu od posebnog značaja. Upravo ti umetnici ove godine imaju zajednički jubilej – 100 godina od njihove smrti, povodom čega se u Beču održavaju brojne izložbe.
Period od 1890. do 1918. godine bio je vrhunac austrijske moći. Habsburška monarhija nalazila se između lepote i ambisa. Brojni noviteti iz oblasti umetnosti, književnosti, arhitekture, muzike, psihologije, filozofije i društva obeležavali su „Bečku modernu“. Pioniri su bili umetnici. Oni su načeli zakorelu Habsburšku monarhiju i u svojim delima obradili propast liberalne politike nakon velikog berzanskog kraha 1873. godine. U svim disciplinama su nastala revolucionarna dela, sve dok strahote Prvog svetskog rata nisu počele da se šire globusom kada je usledila prva pauza. Pripajanjem Austrije nacističkoj Nemačkoj 1938. godine nastupila je druga faza.
Klimtovi ženski portreti, Šileovi bespoštedni lični portreti, Vagnerove ideje o modernoj metropoli, Mozerov dizajn, Frojdova psihoanaliza, Šenbergova muzika od 12 tonova, Malerove moderne simfonije, Vitgenštajnov „Logičko-filozofski traktat“ i Šniclerovi „Duševni pejzaži“ su samo neki od najvažnijih dostignuća tog vremena. Svuda u Beču pojavljivale su se nove stvari. Književnici kao što su Karl Kraus i Peter Altenberg su u gradskim kafeima diskutovali sa intelektualcima i umetnicima. Arhitekte kao što su Adolf Los, Jozef Hofman i Jozef Maria Olbrih podizali su građevine koje su se po stilu razlikovale od istorijskih građevina na čuvenoj ulici prstenastog oblika „Ringštrase“ i koristili nove materijale. Umetnici, političari i naučnici su vodili rasprave u salonima jevrejskih bogataša. Žene su se sve više emancipovale a Beč je postao evropski centar gde su se okupljali intelektualci i 1910. godine je imao dva miliona stanovnika.
Izložbe u Beču:
Dvorac Belvedere
– „Klimt nije kraj. Pobuna u srednjoj Evropi“, 23. 3. – 26. 8. 2018. Donji Belvedere
– „Egon Šile – Putevi jedne zbirke“, 19. 10. 2018. – 17. 2. 2019. Oranžerija
Muzej Leopold
„Beč oko 1900! Klimt-Mozer-Gerstl-Kokoška“, 18. 1. – 10. 6. 2018.
„Egon Šile. Izložba povodom jubileja“, 23. 2. – 4. 11. 2018.
„Gustav Klimt“, 22. 6. – 4. 11. 2018.
MAK – Muzej primenjene umetnosti
Pošta Ota Vagnera – od poštanske štedionice do postmoderne“, 30. 5. -30. 9. 2018.
„Koloman Mozer. Univerzalni umetnik između Gustava Klimta i Jozefa Hofmana“, 19. 12. 2018. – 22. 4. 2019.
Bečki muzej (Wien Museum)
Oto Vagner, 15. 3. – 7. 10. 2018.
Muzej istorije umetnosti (Kunsthistorisches Museum)
„Stairway to Klimt. Oči u oči sa Klimtom + Nuda Veritas“, 13. 2. – 2. 9. 2018.
Riznica dvorskog nameštaja (Hofmobiliendepot)
„Vagner, Los, Hofman. Dizajn nameštaja bečke moderne. Umetnici, nalogodavci, proizvođači“, 21. 3. – 7. 10. 2018.
Jevrejski muzej u Beču
„The place to be. Saloni kao mesta emancipacije“, 30. 5. – 14. 10. 2018.
Pozorišni muzej (Theatermuseum)
„Primena. Koloman Mozer i bina“, 18. 10. 2018. – 22. 4. 2019.
Gustav Klimt (1862-1918)
Na prelazu iz 19. u 20. vek Gustav Klimt (1862-1918) je slikarski genije bez premca. Pored toga što je slikao portrete bogatih i lepih, pronašao je novi pravac, jugendstil. Gustav Klimt se za vreme svog života razvio od dekorativnog slikara do najpoznatijeg portretiste svog vremena. Najviše od svega je razumeo kako da naslika ženske portrete koji danas dostižu vrtoglave cene na tržištu umetničkih predmeta.
Kada je imao 21 godinu Klimt je sa bratom i jednim prijateljem osnovao „Umetničku grupu“ („Künstler-Compagnie“). „Muzej istorije umetnosti“ u Beču je anagažovao 1890. godine članove društva da izvrše dekoraciju stepenica u zgradi muzeja. Narednih godina Klimt je izradio nekoliko slika za Univerzitet u Beču da bi 1897. godine osnovao bečku secesiju. Sledeće godine su obeležene dve izložbe secesije, a Klimt upoznaje vlasnicu modnog salona, Emili Flege (Emilie Flöge), koja će postati njegova muza i doživotna prijateljica.
„Portret Adele Bloch-Bauer I“, izvanredno delo koje se danas nalazi u „Novoj galeriji“ u Njujorku, poznato i pod imenom „Žena u zlatu“, Klimt je naslikao 1907. godine. Naredne godine je nastala slika „Poljubac“ koja će postati Klimtova najpoznatija slika koja se danas može videti u Belvedereu. Slika „Život i smrt“ koja se danas nalazi u muzeju „Leopold“ u Beču je 1911. godine osvojila prvo mesto.
Klimtova slika „Poljubac“ slavi ljubav, a ne eros. Ornament prekriva tela oboje protagonista – oblici šljunka u bojama se prelivaju od ženske figure ka muškoj koja je obmotana drugačijom teksturom sa iscrtanim crnim i sivim pravougaonicima različitih veličina. Jedino šake i stopala, ramena i glave otkrivaju nagost koja je realistična i elegantno naslikana. Ova slika je Klimtovo ključno delo.
Egon Šile (Egon Schiele, 1890-1918)
U Leopoldovom muzeju u Beču biće prikazana jubilarna izložba povodom stogodišnjice smrti umetnika Egona Šilea (1890-1918) na kojoj će moći da se vidi jedinstvena kombinacija njegovih slika, crteža i mnogobrojnih arhiviranih dokumenata. Na izložbi su obrađene najvažnije teme u Šileovom stvaranju, pre svega njegov samouveren raskid sa tradicijom i pronalaženje sopstvenog umetničkog izraza. Zahvaljujući Šileovom stvaralaštvu u Beču započinje ekspresionizam. Kada su uljane slike i crteži u pitanju, prikazana je Šileova čitava ekspresionistička faza od 1910. do 1914. godine.
Početkom pedesetih godina 20. veka mladi student medicine i istorije umetnosti, Rudolf Leopold, je prvi put video dela Egona Šilea koja su bespoštedno prikazala ljudsko telo razbijajući društvene tabue svog vremena. Šile je postao veoma prepoznatljiv praveći serije slika sa određenim motivima kao što su ambivalentna figura majke, zagonetne kuće i pejzaži ili duhovnost i njen preobražaj.
Nakon završene škole likovnih umetnosti Egon Šile se useljava u svoj prvi atelje 1907. godine i te iste godine dolazi u kontakt sa Gustavom Klimtom. Narednih godina učestvuje na izložbama i napušta Akademiju likovnih umetnosti osnivajući sopstvenu „Grupu nove umetnosti“ („Neukunstgruppe“). Sa svojim najpoznatijim ženskim modelom, Valburgom Vali Nojcil, seli se u Češku gde nastaju njegovi pejzaži. Gustav Klimt, tada predsedavajući Saveza austrijskih umetnika, proglašava Šilea njegovim članom 1913. godine. Slede Šileove izložbe u Nemačkoj i Austriji, a Šile objavljuje i pesme u časopisu „Baklja“ ( „Die Fackel“). Izložba Bečke secesije 1918. godine u potpunosti je bila posvećena Šileu i on uskoro počinje da ostvaruje prve finansijske uspehe prodavši gotovo 50 izloženih slika i crteža.
Neumorno stvaranje jednog genija vrlo je značajno pogotovo kada se uzme u obzir kratki životni vek ovog slikara. Naime, Egon Šile je živeo svega 28 godina. Kada je 1918. godine iznenada umro od španske groznice, važio je za najvećeg austrijskog slikara.
Oto Vagner (Otto Wagner, 1841-1918)
Oto Vagner (1841-1918) spada među svetski najznačajnije arhitekte na prelazu iz 19. u 20. vek. Njegove ideje za građevine, kao što su bečka gradska železnica, Poštanska štedionica i Crkva na Štajnhofu, predstavljaju prekretnicu u arhitekturi od historizma ka moderni.
Vagner je bio vizionar prepoznavši arhitekturu zasnovanu na prošlosti koja ne odgovara političkoj, privrednoj i društvenoj dinamici njegovog vremena. Kao odgovor na to stvarao je arhitekturu budućnosti koja se temelji na funkcionalnosti, materijalu i konstrukciji. Za predstavnike bečke moderne Vagnerovi radikalni nacrti značili su pomak, a za čuvare tradicije provokaciju. Upravo su zbog toga mnogi njegovi projekti ostali nedovršeni, kao na primer plan za „Gradski muzej“ na Karlsplacu, na čijem je mestu kasnije izgrađen „Istorijski muzej grada Beča“, odnosno današnji „Bečki muzej“.
Susret sa tehničkim zahtevima modernog saobraćaja predstavlja prekretnicu u Vagnerovom stvaranju. Podjednako značajno bilo je mesto profesora na Akademiji likovnih umetnosti ponuđeno Vagneru iste godine. U kreativnoj razmeni sa studentima Vagner se otvorio ka aktuelnim tendencijama u umetnosti i time postao osnivač bečke secesije.
Pokušaji da pronađe svoj izraz dovešće Vagnera do projekta koji ga je najduže i najintenzivnije zaokupio: Gradski muzej na Karlsplacu. Vagner je u periodu 1900-1910. godine neumorno radio na nacrtima za modernu izgradnju ovog spomenika kulture. Istovremeno su se mogle čuti i prve oštre kritike zbog Vagnerove radikalne arhitekture koja raskida sa tradicijom.
Izgradnjom crkve na Štajnhofu i Poštanske štedionice Vagner je uspeo da izgradi dve ključne arhitektonske građevine 20. veka. Vagner je 1911. godine napunio 70 godina i slavljen je kao najveći živi arhitekta.
U aprilu 1918. godine Vagner umire u 76. godini života. Padom monarhije građanski koncept arhitekture i kulture gubi svoju osnovu – revolucionarne ideje pokreta „Nova gradnja“ 20-ih godina 20. veka odbacuju svaku vezu sa prošlošću. Pioniri moderne ubrzo dospevaju u zaborav. U znak sećanja na Vagnera, kao preteče moderne, podignut je spomenik na Balhausplacu 1930. godine.
Koloman Mozer (Koloman Moser, 1868-1918)
Slikar i grafičar, Koloman Mozer, rođen je u Beču 1868. godine. Pored Gustava Klimta, Jozefa Hofmana i Ota Vagnera, Mozer se ubraja među najznačajnije umetnike bečkog jugendstila i jedan je od osnivača bečke secesije.
Mozer je studirao na Akademiji likovnih umetnosti u Beču. Da bi nakon očeve smrti 1888. godine, finansirao svoje studije, crtao je za razne umetničke časopise. Na predlog svog učitelja od 1892-1893. godine držao je nastavu slikanja deci nadvojvode Karla Ludviga. U Beču je takođe od 1893-1895. godine studirao grafički dizajn na „Školi primenjene umetnosti“, gde je od 1899. godine zaposlen kao nastavnik a od 1900. godine kao profesor.
Od 1895. godine bavi se samostalno grafičkim dizajnom. Mozer je redovno učestvovao u naprednim umetničkim tokovima tog vremena i bio aktivan u svim oblastima primenjene umetnosti. Njegova delatnost bila je svestrana – pored radova od keramike, metala, porcelana i stakla, kreirao je nakit, tekstil, nameštaj kao i upotrebnu grafiku, čak i igračke.
Godine 1897. Kolo Mozer zajedno sa Jozefom Hofmanom, Otom Vagnerom, Adolfom Losom, Jozefom Mariom Olbahom i Gustavom Klimtom osniva bečku secesiju. Bečka secesija bila je udruženje umetnika koje se odvojilo od originalne državne asocijacije „Viner Kinstlerhaus“ (Wiener Künstlerhaus). Sa svojim maštovitim nacrtima Mozer je izvršio veliki uticaj na nastajanje stila bečke secesije, koji se već posle 1900. godine emancipovao od cvetnog jugendstila i okrenuo obimnoj geometrijskoj ornamentici na kubističkim telima.
Zajedno sa Jozefom Hofmanom 1903. godine Mozer je osnovao „Bečku radionicu“ (Wiener Werkstätte). Godine 1905. Mozer zajedno sa Klimtovom grupom istupa iz bečke secesije. Nakon nesuglasica Mozer 1908. godine napušta i udruženje „Bečke radionice“ i koncentriše se na slikarstvo. Narednih godina imao je veliki uspeh sa nacrtima za poštanske marke i radove za pozorište gde je pravio scenske nacrte i neobične kostime za plesačice. Njegove poslednje godine života obeležila je teška bolest. Umro je 18. oktobra 1918. godine. Najveća zbirka njegovih dela nalazi se u bečkom muzeju „Leopold“ i u „Muzeju primenjene umetnosti“ u Beču.
